Karşılıksız Çek Nedir?

1.Karşılıksız Çek Nedir?

Çek, genellikle ticari faaliyetlerde kullanılan ödeme emri niteliğine sahip kıymetli bir evraktır. Bankaya hitaben yazılan ve üzerindeki tutar karşılığında ödeme gücü olan bir evraktır. Adına çek düzenlenen kişi çekin ait olduğu bankaya gidip çeki gösterdiği takdirde üzerinde yazan tutar kendisine ödenir. Diğer kıymetli evraklar gibi çek de tahsil edildiğinde para değeri taşır. Şahıs adına düzenlenen bir çek bankaya gidilerek üzerinde yazan miktar kadar paraya çevrilebilir. Bir çekin karşılıksız kalması, çek üzerinde belirtilen tutarın, çekin düzenleyicisinin (keşidecinin) banka hesabında yeterli bakiyenin bulunmaması nedeniyle ödenememesi durumunu ifade eder. Bu durumda muhatap banka, 5941 sayılı Çek Kanunu ve ilgili diğer mevzuat hükümleri gereğince, hamilin zararını belirli ölçüde telafi etmekle yükümlüdür ve karşılıksız işlemini çek üzerine kaydederek hamilin bilgilendirilmesini sağlar.

2. Karşılıksız Çekin Özellikleri

Karşılıksız bir çek söz konusu olduğunda çek üzerindeki ibraz süresinde bankaya sunulması ve bankada çeki düzenlemiş olan kişinin hesabında yeterli miktarda para olmaması gerekir. Bir senet hukuki açıdan karşılıksız çek olarak değerlendirileceği zaman Türk Ticaret Kanunu’nun 780-782. Maddeleri kapsamında çek hükmünde kabul edilmesi gerekir. Türk Ticaret Kanunu madde 780’de çekin zorunlu unsurları sayılmıştır. Bu unsurlardan herhangi birinin eksik olması halinde senet, çek vasfına haiz olamayacaktır.

3. Çekte Karşılıksızdır İşlemi Nasıl Yapılır?

Çekin karşılıksız olduğuna dair işlem hamilin talebi sonucu muhatap banka eli ile yapılmaktadır. Çek Kanunu madde 3 uyarınca karşılıksızdır işlemi, muhatap bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanamayan kısmıyla sınırlı olarak yapılır. Bu kanun hükmüne göre karşılıksızdır işleminin yalnızca çek bedelinin karşılanamayan tutarı kadar yapılabileceği belirtilmiştir. Karşılıksızdır işlemi yapılabilmesi için hamilin talebi doğrultusunda çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmalıdır. Bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi hâlinde bu husus belirtilmelidir bu kişi ile banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. Çek elinde olan kişinin kısmi ödemeleri kabul etmesi durumunda banka ödemeyi yapar. Çek sahibinin haklarından biri de bu kısmi ödemeyi kabul etmemek olurken bu durumda çeke karşılıksız tespitinin banka tarafından yapılması talep edilir. Banka bu ödemeleri yapsa dahi kalan kısmından vaz geçilmiş sayılmaz. Çeki elinde bulunduran kişi kalan kısmı için hukuki prosedürleri takip ettiği takdirde kalan kısmının tahsil edilmesi mümkün olur. Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilir. Hamilin imzalamaktan kaçınması hâlinde, karşılıksızdır işlemi yapılmaz. Bunun yanında bankalar talep halinde söz konusu işlemi yapmak zorundadır. Hiçbir suretle banka bu işlemi yapmaktan kaçınamaz.

4.Karşılıksız Çekte Sorumluluk

Çek düzenlendiğinde bunu düzenleyen kişinin sorumluluğu doğacaktır. Çek karşılıksız çıktığında da düzenleyen kişinin sorumluluğu devreye girmektedir. Bunun yanı sıra bankanın da bazı şartlar söz konusu olduğunda sorumluluk alanı bulunur. Bankalar, süresinde ibraz edilen ve karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan her bir çek yaprağı için Çek bedeli altı bin Türk Lirası veya üzerinde ise altı bin Türk Lirası, Çek bedeli altı bin Türk Lirası altında ise çek bedelini ödemekle yükümlüdürler.

5.Çekin Zamanaşımına Uğraması ve Tahsili

Çek için zamanaşımı süresi 3 yıl olurken ibraz süresinin ardından 3 yıl içinde kambiyo senetlerine yapıldığı gibi takip işlemi başlatılmalıdır. Bu işlem yapılmadığı takdirde çekin kambiyo senedi özelliği kaybolacağından takip yapılabilmesi mümkün olmayacaktır. Fakat her halde çek, adi senet vasfını koruyacağından ilamsız icra takibi ile tahsilatı mümkün olur. Zamanaşımına uğrayan çekin tahsilatı mümkün olurken bu süreç biraz daha zordur.  Çek için belirlenmiş olan ibraz süresinin zamanaşımı süresi değil hak düşürme süresi olduğu görülmektedir. Çek süresi içerisinde muhataba ibraz edilmediği takdirde hamilin tüm sorumlulara karşı kambiyo hukukundan kaynaklanan başvuru hakkını kaybettiği görülür. Çekten cayılmadığı takdirde muhatabın ibraz süresi geçmiş olsa dahi çeki ödeyebilmesi mümkündür. 

6.Karşılıksız Çek Alındığında Ne Yapılmalıdır?

Çek kimin adına düzenlenmiş ise çekin hamili bankaya gittiğinde ve çekin karşılıksız olduğunu öğrendiği takdirde çekin karşılıksız olduğu tespit edilmelidir.  Çekin tespitinin ardından da icra takibi başlatılabilir.  Çekin kıymetli evrak olması sebebi ile borçlu kişinin mal kaçırmasından endişe edildiği takdirde ihtiyati haciz kararı da aldırtılabilir. İcra takibi çeki ciro eden kişilere karşı başlatılmalıdır. İcra takibi yoluna gidileceği zaman öncelikle aleyhinde icra takibi başlatılan kişiye bir bildirim gönderilmelidir. Ödeme emri niteliğinde olan bu bildirim uyarınca borçlu kişiye bir süre verilir. İlgili kişinin 5 gün içinde itiraz etmemesi durumunda icra takibinin kesinleşmesi söz konusu olur.  Kesinleşen icra takibinde borçlu adına haciz işlemlerinin başlatılması talep edilebilmektedir. Çeki ciro etmiş olan borçlu kişinin haciz işlemleri başlatıldığı takdirde mallarına el konabilir. El konulan mallar satıldıktan sonra da alacaklı kişi alacağını tahsil eder. İcra takibi ile yalnızca çekin bedeli değil işleyen faizleri de alınabilir.

7.Karşılıksız Çek Düzenlemenin Ceza Hukuku Bakımından Sonuçları

Karşılıksız çek vermiş olan kişi adına icra takibi başlatılabileceği gibi şikayet yoluna da gidilebilir. Bu durumda suç öğrenildikten sonra 3 aylık yasal süre içerisinde ve her halükarda 1 yıllık sürede şikayette bulunulabilir. Şikayet olmadığı takdirde herhangi bir dava süreci de söz konusu olmayacağından şikayet şartı bu suç için aranan bir koşuldur. Şikayet şartlarından biri de hamilin çeki bankaya ibrazı ve bunun sonucunda da çekin ödenmemesidir. Hamil şikayet ettiği takdirde karşılıksız çek düzenleyen kişi adına ceza davası açılacağından yargılama sonucunda hüküm verilecektir. Ceza davası sonucunda karşılıksız çek veren kişi için adli para cezası uygulanabilir. Suçlu kişi kendisi için öngörülen adli para cezasını ödemediği takdirde cezası hapis cezasına çevrilebilir.  Kişiye çek düzenleme yasağı ya da çek hesabı açma yasağı da yaptırım olarak uygulanabilecekler arasında yer alır. Çek Düzenleme ve çek hesabı açma yasağı hakkında verilen kararın tefhim veya tebliğinden itibaren 7 gün içinde itiraz edilmesi mümkündür. İtiraz, icra mahkemesine yapılmakla birlikte İtiraz incelemesi neticesinde verilen karar kesindir.

8.Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu Görevli ve Yetkili Mahkeme

Karşılıksız çek düzenleme suçunda İcra Ceza Mahkemeleri görevlidir. Yetkili mahkeme ise çekin tahsilatı için hangi bankaya ibraz edildi ise yer mahkemesi ya da çek hesabının açık olduğu banka şubesinin bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. Hesap sahibinin ya da şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.